پاس گل روم به اردشیر بابکان - مرد کوچک

در پی زوال هخامنشیان که حمله جهانگشای مقدونی عامل آن بود تصور نمی شد پارسیان بار دیگر بتوانند زمام امور سرزمین خود را در دست بگیرند، کما اینکه 250 سال تاب آوری امپراتوری سلوکی خود موید این امر است.

اما به واقع چنین نشد و پارت ها که شمال باختری ایران مأمن آنان بود در 245 پیش از میلاد بر سلوکیان شوریدند تا فرمانروایان یونانی الاصل ایران خطر انقراض را با پوست و گوشت خود احساس کنند. فرمانده این شورش یعنی ارشک یکم که از خراسان امروزی سربرآورده بود، در 247 پیش از میلاد در خاور ایران اعلام خودمختاری کرد و تاج شاهی بر سر گذاشت تا به این ترتیب داستان سلسله اشکانیان آغاز شود.

از اینجا به بعد ایران وارد زنجیره ای از نبرد ها بین فرزندان و جانشینان ارشک با بازماندگان سلوکیان شد که نتیجه آن گسترش قلمروی اشکانیان به سمت غرب بود. این کشورگشایی در زمان مهرداد دوم (اشک نهم) به اوج خود رسید و دولت اشکانی که حالا دیگر مرزهایش از رود فرات تا هندوکش و از کوه های قفقاز تا خلیج فارس را شامل می شد نقطه اوج قدرت و اقتدار خود را تجربه کرد.

اما اشکانیان نیز با وجود نزدیک شدن به استطاعت هخامنشیان در وسعت قلمرو و توان نظامی، عاقبت مانند هر سلسله دیگری دوره افول و نزول خود را دیدند که مهم ترین دلایل آن را در اختلافات داخلی و جنگ های پرهزینه با امپراتوری روم باید جست.

طغیان استخر علیه اشکانیان

شکست خفت بار مارکوس کراسوس، ژنرال شهیر رومی -و از اعضای شورای سه نفره حکومتی روم به همراه ژولیوس سزار و پمپی - در نبرد حران و به دست سورنا، سردار بزرگ ایرانی، را شاید بتوان مهم ترین فتح اشکانیان در طول تاریخ 471 ساله شان دانست، هر چند این تاریخ هزیمت هایی را نیز خصوصا در دهه های پایانی سیادت اشکانیان بر ایران شاهد بود که کوچک ترین افتخاری برای جانشینان ارشک به دنبال نداشت؛ اما مهم ترین این شکست ها، 1796 سال پیش در چنین روزی، برابر 23 آوریل 224 میلادی در دشت های فراخ خوزستان -شوشتر کنونی- رقم خورد که طی آن اردشیر بابکان حاکم شورشی فارس پیروز شد سپاه اردوان پنجم (اشک سی ام) را در هم بشکند.

کشته شدن اردوان پنجم در جنگی که اکنون از آن با عنوان نبرد هرمزدگان یاد می شود نقطه پایانی بر پادشاهی اشکانی بود و به این ترتیب بر داستان سلسله ای که نزدیک به 5 قرن بر بخش وسیعی از غرب آسیا حکم می راند به وسیله نوه ساسان (موبد اعظم نیایشگاه ناهید در استخر پارس) نقطه پایان گذاشته شد.

اردشیر که از مدت ها قبل به عنوان حکمران استخر و نواحی آن علم نافرمانی ضد حکومت مرکزی در تیسفون برافراشته بود، پس از تارومار کردن اردوان و سپاهش به شکل رسمی شاهنشاهی ساسانی را بنیان گذاشت و دست اندازی به قلمرو پهناور اشکانی را برای به اطاعت درآوردن حکمرانان محلی آغاز کرد.

پاس گل روم به اردشیر بابکان

در بررسی چرایی شکست امپراتوری اشکانی از ساتراپ فارس، دلایل متعددی می توان برشمرد، اما شاید مهم ترین عامل را در تحلیل رفتن منابع و همچین هرز استعداد انسانی، مالی و جنگی امپراتوری در نبرد های هزینه بر و اغلب بی فایده با رومیان باید جست وجو کرد.

هر چند اردوان پنجم چند سال قبل از انقراض سلسله و کشته شدن به دست اردشیر بابکان، طی بزرگ ترین رویارویی خود با رومیان در نبرد نصیبین پیروز شده بود شکستی سخت را به آنان تحمیل کرده و حتی غرامتی سنگین از آنان بگیرد؛ اما واقعیت مسلم این بود که بروز شورش های مختلف در نواحی دور و نزدیک امپراتوری و برافراشتن پرچم گردنکشی از سوی حکمرانان محلی، شیرازه امور را از دست آخرین شاه اشکانی خارج کرده بود.

تصمیم اشک سی ام برای گوشمالی دادن اردشیر بابکان به عنوان جدی ترین حکمران متمرد امپراتوری، می توانست نقطه آغازی برای تنبیه باقی سرکشان و رهنمون کردن قلمرو به سمت آرامش و سکون باشد.

اما دست کم دریافت قدرت حکمران فارس و بی توجهی به امتیاز های او یعنی آشنایی سربازان اردشیر بابکان به موقعیت محل نبرد (دشت خوزستان) و همچنین در اختیار داشتن منابع آبی میدان جنگ، نبرد هرمزدگان را برای اردوان پنجم و سربازانش به کابوسی بزرگ مبدل کرد.

کابوسی که نتیجه آن بر باد رفتن میراث 471 ساله ارشک و جوانه زدن یکی از بزرگ ترین امپراتوری های ایران باستان یعنی ساسانیان بود.

منبع:شهروند به نقل از تاریخ اشکانیان